Right panel of the Pine Trees screen c. 1595, Hasegawa Touhaku
“To finish it means to be through with it, to kill it, to rid it of its soul - to give its final blow; the most unfortunate one for the painter as well as for the picture.” - Pablo Picasso
Een schets toont de wereld op een gesimplificeerde en symbolische manier die ons toelaat om de werkelijkheid te begrijpen door de belangrijkste elementen ervan te tonen. De schets is niet alleen een fysieke weergave, maar ook een afgebakend moment, een proces. Kunst is geen imitatie van de werkelijkheid, maar eerder een weergave van ons begrijpen van de werkelijkheid. Kunst kan gebruikt worden als een manier om de complexiteiten van de wereld te vereenvoudigen en daardoor ze te verstaan.
Je zou kunnen stellen dat de schets een andere betekenis heeft in het Westen dan in Japan. In het Westen zag men het als de eerste stap van een schilderij, zeker tot de renaissance. Vanaf de romantiek ontstaat er een appreciatie voor de schets en krijgt de schets een eigen waarde.
The Virgin and Child with Canon van der Paele 1434–1436, Jan van Eyck
De renaissance was een periode van grote intellectuele en culturele groei in Europe, van de 14e tot de 17de eeuw. Er ontstond een hernieuwde interesse voor de klassieke oudheid. Een herontdekking van kunst, literatuur en leren. Er ontstonden nieuwe methodes om kunst te maken. Doordat de renaissance de rol van de geschiedenis, vooral de klassieke oudheid, herop waardeerde, kreeg kunst stillaan een museale waarde. Zo worden religieuze beelden en werken uit hun spirituele, religieuze context gehaald door ze in een patriciërswoning en later nog in een museum te plaatsen.
In die patriciërswoning had de schets geen plaats. Het idee dat de schets een eigen waarde, een eigen schoonheid heeft werd nochtans al geuit door oudere meesters, maar daar werd geen aandacht aan besteed.
Waarom zijn deze bronnen nooit dominant geweest?
- Economische motieven.
De bourgeoisie wou niet betalen voort iets ‘onafgewerkt’
Daar is niet lang genoeg aan gewerkt en heeft bijgevolg niet veel geldelijke waarde. De innerlijke waarde vond men ondefinieerbaar en ook niet nodig om te definiëren. In het nieuwe kapitalisme werd kunst ook voorwerp van speculatie.
- Voor de prestigieuze aristocratie en nieuwe burgerij is de schets- klein, onopvallend, intiem – iets dat je niet kunt tonen. Iets meer voor de liefhebbers.
Grote, ‘afgewerkte’ werken zijn impressionant.
- Hiërarchieën in de kunsten speelden ook een rol, sommige thema’s werden meer gewaardeerd dan anderen.
Afgewerkt werk, klaar om aan de klant te leveren, werd als de voltooiing gezien, het eindpunt van een proces, het perfect maken van een idee, intentie of ambitie. Sinds het modernisme (waarbij de romantiek als beginpunt van het modernisme kan beschouwd worden) wordt het volledig uitgewerkt kunstwerk als te steriel ervaren.
Birds and Flowers of Spring and Summer ca. 17de eeuw, Kanō Einō
Birds and Flowers of the Four Seasons ca. 16de eeuw, Kanō
Als we gaan kijken bij de traditionele Japanse kunstopvattingen vindt je er een heel andere aanpak: een grote vrijheid, een totaal andere attitude: de aquarelschetsen ademen rust en kalmte, de lijnen zijn vloeiend en elegant, spanningen ontstaan door de polariteiten van het (soms) ingekleurde afgelijnde en anderzijds de leegte. In die leegte, zoals aangeduid door het Japanse concept '余白の美' (Yohaku no bi), bevindt zich ook schoonheid. Het waarderen van de schoonheid van deze leegte stimuleert een genuanceerde waardering van de onderlinge verbondenheid tussen aanwezigheid en afwezigheid.
Japanse tekeningen en aquarellen zijn complexe oefeningen in het streven naar een balans tussen vullen en weglaten, geven en nemen, vorm en vormloze.
Het plaatsen en weghalen van elementen in het werk kan je op eenzelfde manier interpreteren als het voortdurend komen en gaan van de seizoenen, en de kringloop daarvan, hoe het ene seizoen telkens het andere verbindt. Zoals Aristoteles die uitgaat van de verbinding.
In het modernistische kunstenaarschap zien we een soortgelijk idee: het gaat niet om het werk als een afgebakend iets, wel om de zoektocht naar het originele, het blijven doen en maken van kunst. Dat is het belangrijke. De Inspanning mag niet doorbroken worden, en wordt dus geleverd in een cirkel.
Flowering Plum Garden at Kamata. (Kamata no Umezone)
1857, Utagawa Hiroshige
en
Flowering Plum Orchard (after Hiroshige)
1887, Vincent van Gogh
Vincent van Gogh, een van de pioniers van het modernisme was gefascineerd door Aziatische kunst die hem inspireert voor zijn eigen kunst. Hij verzamelde en kopieerde Japanse prenten. Al is kopie niet het juiste woord: hij neemt het gevoel tegenover het onderwerp (de bloesemtakken, het landschap…) en kleurgebruik, maar schildert dat in zijn eigen, persoonlijke, heftige, getormenteerde stijl, met opvallend sterke omtreklijnen als een modernist pur sang. Heel sterk is dat van Gogh de stempels die achteraf op de oosterse aquarellen aangebracht, meestal in het donkerrood en zwart en die duiden op de kunstenaar en de eigenaar, mee integreerde en verhevigde in zijn “kopieën”. Maar de oosterse balans, de rust in het geheel van het beeld, de kalmte, de elegantie zijn duidelijk niet eigen aan van Gogh.
Als voormalige kunststudente heb ik met allerlei verschillende stijlen kennisgemaakt. Net als van Gogh heb ik een liefde voor de zeer speciale Japanse prenten ontwikkeld die niet alleen mijn stijl, maar ook mijn denkwijze hebben verrijkt. Na uitgebreide analyse en studie van de traditionele schilderkunst, bood de Japanse stijl een verfrissende bevrijding van de geest. In de Japanse schilderkunst heb ik een bron van inspiratie gevonden die mijn artistieke ontwikkeling blijft kleuren.
Untitled 2023, Celeste Camerlinckx
Cabello, S. J. P. a. a. M. (2022, April 12). The meaning behind the Japanese Zen garden. BBC Culture. https://www.bbc.com/culture/article/20220406-the-meaning-behind-the-japanese-zen-garden#:~:text=In%20Zen%2C%20space%20is%20important,(the%20beauty%20of%20emptiness).
Hall, D. (2022, August 1). Chapter 5: Renaissance to Realism. Pressbooks. https://louis.pressbooks.pub/exploringarts/chapter/color-theoryfrom-a-scientific-point-of-view-color-perception-is-simply-the-wavelength-of-white-light-as-it-hits-the-surface-of-an-object-and-is-refracted-in-1666-sir-isaac-newton-discovered-that-a/
Mentler. (2019, March 6). NONFINITO – The Art of Unfinished - The Society of Figurative Arts. The Society of Figurative Arts. https://tsofa.com/infinito/
Sandrey, D. (2020, July 3). Sumi-e: All you need to know about Japanese ink painting. Japan Objects. https://japanobjects.com/features/sumie
Tsuchihashi, R. (2017, March 28). Yohaku no bi: The Beauty of Empty Space — Seattle Japanese Garden. Seattle Japanese Garden. https://www.seattlejapanesegarden.org/blog/2016/03/15/yohaku-no-bi-the-beauty-of-empty-space
W, J. (2022, June 30). The Japanese concept of ma - Art Design Asia The Japanese concept of ma The Japanese concept of ma. Art Design Asia. https://artdesignasia.com/the-japanese-concept-of-ma/
Wikipedia contributors. (2023, December 7). Kanō school. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Kan%C5%8D_school
Wikipedia contributors. (2024, January 3). Japanese art. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_art
Reacties